BALIK

BALIĞIN ANATOMİSİ 

BaşBurun ucundan solungaç kapaklarının (operkulum) arka kenarına kadar olan vücudun ön (anteriör) kısmına verilen isimdir.
 
GövdeSolungaç kapaklarının arka kenarı ile anal açıklık (anüs) arasında kalan ve içerisinde vücut boşluğunun bulunduğu vücudun orta bölgesine verilen addır.

KuyrukAnal açıklıktan vücudun sonuna kadar uzanan arka (posteriör) bölgeye verilen isimdir. Bu bölge çoğu zaman kuyruk sapı ve kuyruk yüzgeci olmak üzere iki ayrı bölüm hâlinde incelenebilir. Bu durumda, anal açıklıktan kuyruk yüzgeci ışınlarının başlangıcına kadar olan kısım kuyruk sapı; bundan sonraki kısım ise, kuyruk yüzgeci olarak isimlendirilir.

AğızBaşın ön ucunda yer alan ve iki çene tarafından çevrelenmiş bulunan açıklığa denir.

Ağızın konumu, türlere göre farklı durumlarda olabilir.
• Terminal veya uç durumlu : Genellikle balıkların çoğunda bu ağız tipi yaygın olup, böyle durumlarda alt ve üst çeneler eşit uzunlukta bulunurlar
• Üst durumlu veya yukarıya yönelik : Bu türlerde ağız belirgin bir şekilde yukarıya  doğru  yönelik  olur.  Bu  durumda  daima  alt  çene  (mandibul)  üst çeneden biraz daha uzun olup, öne doğru bir çıkıntı meydana getirmiştir.
• Alt durumlu veya aşağıya yönelik : Bazı balık türlerinde de ağız başın altında olup, üst çene tarafından örtülmüştür. Böyle hâllerde üst çene daima alt çeneden
uzundur ve öne doğru bir çıkıntı meydana getirmiştir.

Tatlı su balıklarında ağız tipleri A: Yukarıya yönelik(sivrisinek balığı)

B: Uçta (kızıl kanat) 

C: Vantuz şeklinde (lampetra flubiatilis)

D: Bir hortumun ucunda (deniz iğnesi)

E: Altta (kababurun)

F: Protraktil (çapak)

G: Ördek gagası şeklinde(turna)

BurunBaşın ön ucu ile gözler arasında kalan bölgeye denir. Burnun görünüşü çeşitli türlerde çok değişik şekiller arzetmektedir. Bazen sivri (Sudak) bazen yuvarlak (Yayın), bazen ördek gagası şeklinde (turna) bazen hortum şeklinde uzamış (deniz iğnesi) bazen aşağıya doğru kıvrık şekiller gösterebilir.

GözlerDaima baş bölgesinde bulunan bir çift görme organıdır. Şekil, renk, büyüklük ve konumları türlere göre çok değişik olabilir. Genel olarak başın iki yanında bulunmakla beraber, bazen tek tarafta (dere pisi balıkları) veya başın iyice tepesine doğru yerleşmiş (kaya balıkları)de olabilirler.

Göz KapaklarıGenellikle balıklarda göz kapakları teşekkül etmemiş olmakla beraber, bazı formlarda (Örneğin, kefallerde) gözlerin etrafı az çok yağımsı bir maddeden oluşmuş ve göz kapağını andıran bir zarla çevrelenmiştir.

BıyıklarAğız  etrafında  bulunan  ipliksi  uzantılardır.  Türlere  göre  boyları,  çıkış  yerleri  ve sayıları çok farklı olabilir. Diğer taraftan yalnız üst çeneye (kaya balığı) yalnız alt çeneye (mersin balığı) hem alt hem üst çeneye (yayın balığı) bağlanmış olabilirler.
ÇenelerAğzı  alttan  ve  üstten kapatan, göz ile  solungaç kapağı arasında kalan mesafenin önünde yer alan iki parçadan oluşurlar. Genellikle alt çene kemiğine mandibul,  üst çene kemiğine maksil adı verilir.

DişlerBalıkların çoğunlukla ağız ve bazen de boğaz bölgelerinde bulunan kemiksi yapılardır. Genel olarak üst çene kemiği üzerinde yerleşmiş olanlara üst çene (Maksil) dişleri, boğaz bölgesindeki 5.  solungaç yayı  üzerinde  yerleşmiş  dişlerede  yutak  (Farinks)  dişleri  adı verilir. Özellikle besinlerini başka balıklardan ve diğer omurgalı su canlılarından temin eden etçil (karnivor) formlarda çok iyi gelişmiş üst çene dişleri vardır. Alabalıklarda ise, damak üzerinde yerleşmiş ve âdeta çengel şeklini almış kuvvetli damak (Vomer) dişleri görülür. Boğaz bölgesine yerleşmiş ve besinleri öğütme görevini üstlenmiş olan yutak (Farinks) dişleri ise, tatlı-su formlarından olan sadece iki grupta (sazan ve kaya balıkları) görülmekte olup, türlerin sistematik ayrımında önemli bir karakter olarak dikkate alınır.

DudaklarAğız etrafını çeviren ve deri kıvrıntısından olan etli yapılardır Bazen kalın ve loplu
şekilde (bıyıklı balık) bazen de keratinleşmiş keskin kenarlı (kababurun) olabilirler.

Solungaç Kapakları (Operculum)
Kemikli balıklarda solungaçların üzerini örten ve kemik parçalarından yapılmış olan hareketli kapaklardır.

Solungaç ZarlarıHer iki solungaç kapağını alttan boğaz kısmına bağlayan ve solungaç ışını denilen kemiksi çubuklarla desteklenen yapılardır. Bunlar üst taraftan solungaç kapağına, alt taraftan da boğaz bölgesine bağlanırlar.
 
Solungaç DikenleriSolungaç yaylarının çukur taraflarına (iç kısmına) yerleşmiş olan, uzunluk ve sayıları türlere göre değişen, kemik veya kıkırdaktan yapılmış iğnemsi yapılara denir. Bu dikenlerin sayısı bazı türlerin ayrımında ayırıcı (diagnostik) karakter olarak kullanılır.

Solungaç Yaprakları (Lamelleri)
Solungaç yaylarının tümsek taraflarına (dış kısmına) yerleşmiş olan, üzerinde sayısız kılcal  damarları taşıyan ve bu yüzden de kırmızı  renkli görülen telciklerin oluşturduğu yapıdır.
 
Yanal Çizgi (Line lateral)
Balıklarda  vücudun yan  taraflarında bulunan ve  başın  gerisinden kuyruk yüzgeci başlangıcına kadar uzanan duygu organlarıdır. Genellikle su içerisindeki ses titreşimlerini algılamaktadır. Bunun için de sinirsel bağlantısı bulunan bir sıra halindeki delikli pullardan yapılmıştır. Genellikle tam olmakla beraber, bazen hiç bulunmaz veya vücudun sadece başa yakın kısmına kadar devam eder. Yanal çizgiyi oluşturan pulların sayısı herbir türün bütün bireyleri için sabit olduğundan tür ayrımında önemli bir sistematik karakter olarak bilinir.
 
YüzgeçlerBalıkların su içerişindeki dengelerini korumalarını ve hareketlerini sağlayan ve deri kıvrıntısından meydana gelmiş olan yapılardır . İki guruba ayrılır:

Tek YüzgeçlerGenellikle denge ve dümen vazifesi gören bu yüzgeçler normal bir balıkta 3 tanedirler:

• Sırt (Dorsal) Yüzgeci : Vücudun sırt tarafında yer alan ve genellikle ortaya yakın konumda bulunan bu yüzgeç nadiren iyice  geriye itilmiş  de  olabilir. (Turna balıklarında olduğu gibi.) Çoğunlukla tek ise de bazen iki adet (kefal,gümüş vb.) bazen de üç adet (mezgit) olabilmektedir. Ancak şekilleri, büyüklükleri ve uzunlukları çok değişken olabilir. Örneğin, yayın balıklarında çok  küçük  iken,  kaya  balıklarında  baştan  kuyruğa  kadar  uzanan  bir  bant şeklindedir. Bunların dışında  kuyruk kısmına  yakın  bulunan çok  sayıda  ve küçük yalancı yüzgeçler(pinnül) (palamut,uskumru,orkinos balıklarında) ve alabalıkgillerin karakteristik özelliği olan yağ yüzgecide (adipöz yüzgeç) sırt yüzgeçlerinden sayılır.

• Anüs  (Anal)  Yüzgeç  :  Vücudun  karın  kısmında  ve  anal  açıklığın  hemen gerisinde  yer  alır.  Bazen  hiç  bulunmayabilir  (deniz  iğnesi)  bazen  kuyruk yüzgeci ile birleşerek müşterek bir bant oluşturur (yılan balıkları) bazen de uzun fakat ayrı bir bant şeklinde (yayın) olabilir.
• Kuyruk (Kaudal)Yüzgeci : Kuyruk sapının bitiminde yer alır ve bir kayığın dümeni gibi iş görür. Genellikle iki çatallı ise de bazen tek parçalı da olabilir.
İki parçalı olduğu zaman da  eşit parçalı (homoserk) veya üst parça daha büyük, alt parça daha küçük (heteroserk) olmaktadır. Çoğunlukla bağlantısız ise de, bazen sırt ve anal yüzgeçler ile birleşerek ortak bir bant oluşturabilir (yılan balıkları).

Çift Yüzgeçler : Bunlar diğer omurgalıların ön ve arka tarafında bulunan  hareketli  vücut  parçalarına (ekstremite)  karşılık  olarak  bulunmakta olup, daha ziyade hareketi sağlarlar. Normal bir balıkta iki çeşit çift yüzgeç vardır :
 
Dorsal yüzgeç tipleri :

A-Ayrı   ayrı   dikenler   şeklinde   

B-Birbirinden ayrı iki yüzgeç şeklinde

C- Birbirlerine bitişik iki sırt yüzgeci şeklinde 

D- Uzun bir sırt yüzgeci şeklinde 

E- Küçük bir sırt yüzgeci  şeklinde

F- İkinci sırt yüzgeci yağ yüzgeci şeklinde

G- Kuyruk ve anal ile birleşmiş şekilde

• Göğüs Yüzgeçleri(Pektoral)   : Bunlar genellikle solungaç kapaklarının arka tarafında ve göğüs bölgesinde yer alırlar. Göğüs kemeri ile   kafatasına sıkıca bağlanmış kuvvetli yüzgeçlerdir.
• Karın Yüzgeçleri(Ventral) : Vücudun karın bölgesinde yer alan ve bir kemerle iskelete  bağlantısı  bulunmayan  yüzgeçlerdir. Çeşitli  balık  ailelerinde  göğüs yüzgeçlerine göre karın yüzgeçlerinin yeri çok değişik olabilmektedir, örneğin, karın yüzgeçlerinin yeri göğüs yüzgeçlerinin arkasında olursa (sazanlar) abdominal tip ; aynı hizada olursa (genellikle balıkların çoğu) thorasik tip ; göğüs yüzgeçlerine nazaran önde olursa (mezgit) jugular tip, adlarını almaktadır.

• Yüzgeç  Işınları:  Kemikli  balıkların  yüzgeçleri  ışın  adı  verilen(Radius) kemiksi  çubuklarla  desteklenmişlerdir. Genellikle  yüzgeç  ışınları  iki  grupta toplanabilirler:

Basit ışın veya Diken ışınlar: Bunlar daima yüzgeçlerin başlangıç kısmında (Anteriörde) yer alan ve eklemli bir yapısı olmayan düz dikenler şeklindedir. Bazen çok kuvvetli olup, uçları da iyice sivrileşmiştir. Çift sırt yüzgeci olan balıkların I. sırt yüzgeçleri sadece bu ışınları içerirler. (kefaller, gümüş balıkları gibi.)

• Yumuşak Işınlar veya Dallı ışınlar: Bunlar ise, daima bir yüzgecin basit ışınlarından sonra gelirler ve eklemli yapıda olup serbest yanlarında dallanma gösterirler. Bu dallanma bazen ışının hemen kaidesi yakın yerden başlamakta, bazen de sadece uç kısımda görülmektedir.